Angel Díaz de Rada Brun Urrutiko Hezkuntzarako Unibertsitate Nazionaleko Gizarte eta Kultura Antropologia Departamentuko irakasleak hitzaldia emango du urriaren 26an Iruñean.
Hitzaldi honetan hausnarketa epistemologiko eta metodologikoak planteatuko dira, nolabaiteko zentzu-batasuna osatuz, ikerketa etnografikoa “taldean” egiteko kontuan har daitezkeenak, landa-lana zein ikuspegi analitikoari buruzko arazoak barne. Hausnarketa horiek bertaratutakoekin eztabaidarako gaiak arrazoitzeko planteatuko dira.
Hasiera batean, sakoneko gai batzuk aurkeztu beharko dira, batez ere ikerketako jarrera analitikoarekin zerikusia dutenak, eta ikuspegiaren nahitaez izaera intertestualari eta kooperatiboari eragiten diotenak (bai “banaka” lan egiten denean, bai “taldean” lan egiten denean). Horri dagokionez, gaizki-ulertu garrantzitsuak eragiten dituzten zenbait nozio tematizatzea komeni da; bereziki, originaltasuna, egiletza, etnografia multisituatua eta diziplinartekotasuna. Azken nozio hori antropologian baztertu beharko litzateke, eta, gure diziplinako objektuen eraikuntzan eragin zuzena izanik, komeni da sistematikoki diziplinartekotasunarekin ordezkatzea.
Gainerako hitzaldian, “taldean” egindako ikerketa-esperientzia zehatzak azalduko dira, eta, horrela, hainbat formatutan (oro har, multisituatu gisa sortuak) izandako lizunkeriak erakutsiko dira. Elkarlaneko orientazioari buruzko gogoeta batzuk ere eskainiko dira, orientazio horretan dauden muga epidemikoak azpimarratuz.
Urriaren amaieratik azaroaren hasierako egunetara bitarteko aldiak misterio bat baino gehiago gordetzen du, eta antropologiatik zenbait ikuspegi lantzera gonbidatzen gaitu. Ohiko testuingurua galdu gabe, tarte horretan heriotzak eta hildakoen oroitzapenak garrantzi berezia hartzen baitute munduko bazter askotan, gaur egun bi hilabete horiek batzen dituen gauak halako erakargarritasuna erakusten du, non proposamen desberdinak elkarrekin bizi diren lurralde bilakatu baita.
Esate baterako, gure inguruan gero eta gutxiago hitz egiten dugu Santu Guztien gauari buruz, eta gero eta gehiago jai eta kale giroko bi ospakizun motaren gainean. Alde batetik, Halloween dugu hizpide: Europa osoan gero eta presentzia handiagoa duen jaia. Bestalde, azken urteotan, tokiko izaera duen ekimen baten garapena ikusten ari gara gurean: besteak beste Gau Beltza izenaz ezagutzen den ekimenaz ari gara, herri ohiturak eta Halloweenen aurkako nolabaiteko erreakzioa aldi berean biltzen omen dituen fenomenoa, alegia.
Oraingo honetan, galdera batetik abiatuta solas egitera gonbidatzen dugu: guk, zer ospatzen dugu?
“Miguel María Iturbide, crimen sin castigo” liburua aurkeztuko du Xabier Susperregi errenteriarrak irailaren 14an, Plazaran, Zugarramurdiko 16 urteko gazte baten hilketaren atzean eraikitako gezurra agerian jarriz. Guardia zibil batek hil zuen tiro eginda, kontrabadoan zebilen gaztea, eta gero pistola bat jarri zioten ondoan enfrentamenduaren bertsioa mantentzeko.
Herriko zenbait jendearen testigantzak jaso ditu, nahiz eta hainbeste urtez ixilean mantendu. Halaber, liburu horretan beste biktima batzuei ere lekua eman die Susperregik: Mikel Zabalza, Joxi Zabala, Jose Antonio Cardosa eta Juan Carlos Garcia Goenagari.
Sistema errepresiboek ahanztura eskatzen dute, ez bakarrik beren aztarnak ezabatzeko, baita eredu neoliberal horren ezaugarria delako ere energia guztiak orainaldian kontzentratzea, berritasuna hondarrik utzi gabe ordezkatuz. Beraz, beharrezkoa da etorkizun hobeagorako egiak kaleratzen jarraitzea, iragana estali eta ezabatu gabe.
Joan den ekainaren 16ko kafe-solasaldian, San Fermin jaiak nolakoak izatea gustatuko litzaigukeen, horien balizko eraldaketa eta prozesu horri Antropologiak egiten ahal dion ekarpenaz mintzatu ginen.
Sortutako 2 taldeetan, parte hartu genuenok jai-prozesuaren eta festaren egituraren arteko liskar sinbolikoaz aritu ginen. Ikuspegi estrukturalistatik begiratuta, haustura bat gertatzen da erakundeen botere-harremanen eta jaiak egiten dituzten herritarren artean. Funtzio sinbolikoa lekuz aldatzen da, erakunde-botereak nahi duen aldaketaren erakusgarri. Prozesuan sanferminetako programa bat dago, baina pertsonek, beren sormen eta berezkotasunarekin, aldaketa berriak azaltzen dituzte, festaren oinarria aldatuz espazio-denboraren, egoeraren eta elkarreraginaren arabera.
Aztertu zen nola bideratzen den jaia hainbat jarduera, ekitaldi, barraka, postu eta zeharkako beste forma kapitalisten kontsumoan oinarrituta.
Era berean, aipatu zen nola ulertzen den jaia eguneroko arauetatik askatzeko modu gisa, egunerokotasunetik norberaren egitea mugatzen duen horretatik askatzeko. Festan gertatzen diren ekintza indibidualak grabatu eta sare sozialetan argitaratzen dira gertatutakoak agerian utziz edo etikoki eta moralki zalantzan jarriz. Arauaren askapenaren muga non dagoen planteatzen da.
Jaiaren historia osoan zehar haren egituraz eratzen duen iruditeria bat bilatzeko asmoa ez da eraikitzailea, festak bere muinari eusten jarrai dezan. Giza taldeen ekintzek ematen diote funtsa eta zentzua festari; jaiaren muina bermatze aldera aldaketa berriak proposatzen dituzten kolektiboek hain zuzen ere. Azken hiru urte hauetan jarrera positiboak finkatzen ari dira hausnarketaren bidez, hala nola animalien ongizateari edo emakumeen aurkako indarkeria fisiko eta sinbolikoari buruzko galderak.
Zezenketen alternatibak planteatzen dira. Ideiak sortzen dira (meriendak hainbat espaziotan musikarekin, ikuskizun desberdinak nahasten joatea plazako arratsaldeetan). Era berean, entzierroa ez den beste modu batean baloratzen dira zezenketak, sanferminetako nortasun-ikur gisa.
Badira tokiko sanferminak berreskuratzea aldarrikatzen duten pertsonak, hala nola San Fermin Txikito, egungo merkantilismoa baztertuz. Bisitariek, giro ona badago, etortzen jarraituko dute.
Bada sentimendu bat azken urteotan pertsonok kaleen kontrola galdu duguna eta desmobilizatuago gaudena. Udalarekin gatazkak daudenean, gaur egun Herri Sanferminen irteerarekin eta festaren erdiguneko migratzaileen kolektiboarekin gertatzen den bezala, ideia berriak eta hobeak agertzen dira sanferminetako tradizio berriak sortzeko.
Agintariekin (denekin) gatazkak iraunkorrak eta beharrezkoak dira borroka sinboliko honetan.
Herritik abiatzen diren aldaketa berriak sortzeko, oso garrantzitsua da Iruñean egindako lana, baina baita Nafarroako auzo eta herrietan ere, horietan parte-hartze handiagoa gertatzen baita.
Sanferminak bertaratzen diren pertsona ezberdinen integratzaileak dira, baita espazioan kolektibitate garrantzitsuago baten ideien integratzaileak ere. Peñak ezinbestekoak dira oraindik, beharrezkoak diren aldaketak bultzatzeko festa aberastu dadin eta fosildu ez dadin.
Plazaran gune bat sortzea planteatzen da, aldian-aldian bilerak egingo dituena eta herritar guztiei irekia egongo dena, sanferminak eraldatzeko ideiak planteatzeko, jaietan pertsona guztiok goza dezagun, zoriontsuagoak izan gaitezen, berdintasunezkoagoak, eta animaliekiko errespetu handiagoa izan dezagun. Peñek lankidetzan aritzeko eta emaitzak zabaltzeko konpromisoa hartu dute.
Datorren ostegunean, ekainak 16, arratsaldeko 19: 00etan, Plazara guneko San Marco Piazzan kafe-solasaldi berri batekin itzuliko gara. Oraingoan, sanferminen inguruan arituko gara, gai hurbila, jai-girokoa, baina eztabaidak ere sortzen dituena.
Begirada antropologiko batekin, egun batzuetan Iruñeko pertsonengan eraldaketa bat eragiten duen Jaiaz hausnartzea nahi dugu. Pertsona bakoitzarentzat sanferminek esanahi desberdina dute.
Jardunaldi honetan, sanferminei buruz, gure jai-ereduari buruz eta sanferminen berezko parte-hartze maila eta bat-batekotasunari buruz hitz egin eta entzun nahi dugu, giro lasaian.
Kafe-solasaldi mamitsua gerren eta arrazakeriaren inguruan
Joan den maiatzaren 5ean Plazara gunean egindako kafe-solasaldia guztiz interesgarria izan zen. Bertaratutakoek
gerren eta babes eta harrera bila joandako pertsonen inguruko kezka azaldu zuten.
Ikuspegi antropologikotik azaldu zen nola eraikitzen ziren ideologia arrazistak, nola jarduten zuten estrategikoki, eta zer funtzionaltasun hartzen duten beren asmoen arabera. Gainera, Verena Stolcke antropologoaren lana eta fundamentalismo kulturala ulertzeko egindako ekarpena azaldu ziren.
Jatorriaren arabera pertsona horiei ematen zaien trataerari buruz eztabaidatu zen, baita gizarteko sektore jakin batzuetan agertzen den arrazakeriari buruz ere.
Solasaldia bi taldetan antolatu zen, arazo horren inguruan eztabaidatzeko eta, azkenik, gainerako partaideekin partekatzeko.
Ondorio gisa, taldeek honako hau ezarri zuten:
– Arrazakeriak ez dira urrutiko lekuetan gertatzen, gure egunerokotasunean ikus ditzakegu. Bazterketa-moduak talde barruan ere gertatzen dira. – Arrazakeriek izaera psikologikoko hasierako motibazioa dute: bestea mehatxutzat hartzen da. – Baztertze-moduak, diskurtso arrazista eraikitzeko estrategia gisa, ez dira soilik etnia baten erreferentziazioaren ezaugarri fisikoen eta/edo ustez herentziazkoak eta erabakigarriak diren ezaugarrien arabera gertatzen. Fundamentalismo kultural baten ondorioz ere gertatzen dira, non bazterketa-moduak kategorietan oinarritzen diren, hala nola klasea, estatusa, rola, sexua, etab.
– Arrazakeriak estrategia ideologikoak dira, besteen gaineko ekintza batera daraman asmo bat justifikatzen saiatzen diren heinean; beste batzuekiko menderatzea legitimatzeko modu bat dira. – Autokritika egin behar da, arrazakeria gugan guztietan txertatuta dagoela ikusarazteko. – Errazagoa da baztertzea, bizikideen artean hegemonia kategorikoa dagoenean. Aniztasunean bizi garenean, ez da bazterkeriaren aurreiritzi eta estereotipo kategorikoen eraikuntzan oinarritzen. – Arrazakeriek hierarkia bat ezartzen dute giza taldeen artean. Izan ere, guk uste dugunarekin antzekotasunak dituztenek elkartasun eta babes handiagoa lortzen dute desberdinagotzat jotzen ditugunek baino. Lehen eta bigarren kategoriako atzerritarrak eta etorkinak daude.
– Ukraina/Errusiako gerra gertukotzat jotzen dugu, ukrainarrak europarrak diren heinean, eta hirugarren Mundu Gerra baten balizko mehatxuaren irudia sustatzen da, guztioi eragingo ligukeena. – Arrazakerien eraikuntza ideologikoa ez da libratzen interes instituzionalizatuetatik: ekonomikoak, politikoak, diskurtsoaren irudikapenak zuzentzen dituzte, etorkinei Europako eta Ipar Amerikako estatu-nazioetarako sarbidea errazteko edo zailtzeko. – Horri buruzko ezagutza kritikoa zabaltzea ezinbestekoa da arrazakeriaren oinarri diren aurreiritzi eta estereotipoei aurre egiteko. Alteritatearekiko enpatia ezinbestekoa da. – Integrazioa, akulturazioa, asimilazioa. Beharrezkoa al da batzuen eta besteen kultura inposatzea, espazio komun batean elkarrekin bizitzeko? – Gerrak eta arrazakeriak: etnozidioa, genozidioa, biek nahi duten interes komuna (ekonomikoa, baliabide naturalak, geoestrategikoak) partekatzen duten giza taldeen artean kategorizatu eta nabarmendu beharreko muturreko ideologiak artikulatzearen ondorioak dira. Arrazakeriak indarkeriaren muturreko ekintza justifikatzeko moduak dira, hau da, gerra-adierazpenak
Datorren ostegunean, maiatzaren 5ean, arratsaldeko 19:00etan, Plazara gune komunitarioko Piazza San Marco aretoan, kafe-solasaldi berri bat egingo dugu. Oraingo honetan, egungo beste gai bat jorratuko dugu, gerrak eragiten dituen ondorioak errefuxiatuen etorrerarekin eta eskaintzen ahal zaien harrerarekin. Aurreko solasaldian bezala, kafe bat hartuko dugu eta, aldi berean, sortzen diren egoerak ikuspegi antropologiko batekin partekatuko ditugu, giro lasaian eztabaidagune bat irekiz.
Joan den ostegunean, martxoaren 31n, Arakadiak antolatutako kafe-solasaldien zikloari ekin genion. Harrera ona izan zezakeela pentsatuz egin genuen, eta ez zigun huts egin. Jatorri askotako hemezortzi pertsona etorri ziren, lanbide desberdinetakoak eta pentsamolde askotarikoak. Solasaldia arina izan zen eta jendearen parte-hartzea dinamikoa. Bertaratutakoek beren esperientziak, iritziak edo nahiak kontatu zituzten giro adeitsu eta lasaian. Laburbilduz, zalantzarik gabe, esperientzia guztiz gogobetegarria izan zela esan dezakegu.
Jorratu beharreko gaia: garapenak, gobernuekiko eta botere nagusiarekiko harremanek eta Gobernuzko Kanpoko Erakundeek horri buruz duten ikuspuntuak oso gai interesgarrien bilduma anitza eman zuten fruitutzat, baina, guztien gainetik, mendebaldearen pentsamendu guztiz etnozentristak duen indarra, gaizki deituriko gizarte garatu eta azpigaratuen gainean. Gure mundua zatitzen dugun kategorizazioak aldatzeko beharra, bertan bizi diren pertsona guztiena. Kostuetan/onuretan oinarritutako hizkuntza komertzial soila eraldatzearen garrantzia, kultura, tradizioak eta laguntza jasotzen duten herrien jakintza kontuan hartuko diren beste batetik. Proiektuak sortzea ezinbestekoa da, ez bakarrik gure ustez behar dutenerako, baizik eta herriek benetan eskatzen dutenerako. Lagundu bai, baina benetako laguntza izan dadila, barrutik pentsatua eta mundu guztiaren jakintza errespetatuz. Hau da antropologia eta hau da solasaldi hauen bidez transmititu nahi duguna; denok gara gizaki berdinak desberdintasunean eta, aniztasun hori, gure aberastasuna da.
Kafe-solasaldien ziklo honetan zehar esperientziak, jakintzak eta hitzak partekatzen jarraitzea espero dugu.
Martxoaren 31n Arakadiak antolatutako lehenbiziko kafe-solasaldia izango da.
Solasaldi horien helburu nagusia antropologia interesa duten pertsona guztiei hurbiltzea da, modu erraz, lagunarteko eta argi batean. Hori lortzeko, interesgarriak iruditzen zaizkigun eta ohikoa ez den ikuspuntu batetik ikus daitezkeen gaiak aukeratu ditugu, antropologiarena, hain zuzen ere.
Inaugurazio-saioan garapenerako laguntzak, ongi egindakoak eta akatsak aztertuko dira, bai eta egoeraren azterketa ikuspegi antropologikotik egitearen garrantzia ere.
Proiektu berri hau ezagutzera gonbidatzen zaituztegu. Kafea egongo da (jakina), konpainia ona, elkarrizketarako gogoa, eta… zergatik ez, eztabaidarako gogoa.
Quedó sorprendido cuando las aldeanas, lejos de agradecerle las nuevas instalaciones, se quejaron: “Ay ingeniero, ¿por qué nos castiga?”
Arakadia antropologia sozial eta kulturalarekin zerikusia duten pertsonen topagunea da. Diziplina horretatik sortzen diren kultura-ezagutzak ikusaraztea eta zabaltzea bultzatu nahi du. Talde-lanean oinarrituta, gizarte osoarentzako antropologia praktikoa sortzea proposatzen du.
Otsailaren 16an, asteazkena, elkartearen aurkezpen irekia egin genuen Urrutiko Hezkuntzarako Unibertsitate Nazionalaren (UHUN/UNED) Iruñeko egoitzan. Lekua ez da kasualitatea, kide fundatzaileek antropologia ezagutzak toki honetan egin bai zituzten eta bertan ikasketa-talde bat osatu zuten, elkartearen hazia izango zena.
Oraingo honetan, zenbait kidek antropologiara nola iritsi ginen azaldu genuen, zergatik erabaki genuen Arakadian sartzea eta gure lan-esperientzia eta ikerketa antropologiko batzuk azaldu genituen. Bukatzerakoan, kontsultarako eta iruzkinetarako gune bat ireki zen, eta hitzaldian egon zirenek elkartearen eta bere jardueretan parte hartzeko interesa adierazi zuten.
Aurkezpen aurreko une bikaina nabarmenduko genuke. Konturatu ginen hiru aulki baino ez zeudela aurkezleendako eta gu zazpi ginen. Oso modu dibertigarrian konpondu genuen arazoa, aulki dantza eginez, azalpen bakoitza amaitzen zen aldiro tokiz aldatuz. Saiakuntza batzuen ondoren, xehetasun handiz lortu genuen antolakuntza. Uste dugu jarrera horrek Arakadiaren espiritu kolektibo eta horizontala erakusten duela. Asko gozatu genuen, aurkezpen honetan parte hartu zuten eta UHUNen harrera onaz
