Ikuspegi antropologikoa ekonomia solidarioari izango da Arakadia elkarteak hilabete honetan egingo duen proposamena. Gizarte modernoek azken berrehun urteetan izan dituzten eredu ekonomiko desberdinak eta politika ekonomiko horiek munduko biztanle gehienentzat izan dituzten ondorio larriak aztertuko ditugu.
XVIII. mendean liberalismoa agertu zenean eta Laissez Faire eredua sortu zenean, merkatu sistema bat sortu zen, ekonomian aldaketak eskatzen zituen gizarte bat antolatu zuena eta mundu mailan paradigma aldaketa bat eragin zuena, hau fede bihurtuz. Horrela, merkantziak eta manufakturatutako produktuak oztoporik eta lehiarik gabe ibili ziren, baina protekzionismo argiarekin Europako herrialdeen interesak babesteko.
Reagan eta Thatcher boterera igotzearekin batera sortu zen gerra hotzaren amaieraren ondoren bultzatu zen neoliberalismoak, ordea, merkatuan ia inolako esku-hartzerik gabeko sustapenean eta ekintzailetza-askatasunean oinarritutako gobernu-modalitate bat planteatzen du. Merkatu hori berez arautzea sustatzen zen. Politika horiek estatuen esku-hartze txikia ekarri zuten, baita politika fiskal murriztaileak ere, kontsumoaren gaineko zergen igoerarekin, gastu publiko txikiagoarekin eta pertsona eta erakunde guztiek desaforatutako politika kontsumista batekin. 2007ko krisien eta COVIDaren ondorioz, sistema ekonomiko horrek egiaztatu du ez dituela konpontzen gure gizarteak dituen arazoak, hala nola desberdintasun soziala, langabezia, pobrezia edo bazterketa. Gainera, ekonomia horrek berekin dakarren lehengaien gehiegizko kontsumoak eta hondakinen ekoizpenak klima-aldaketa oso larria ekarri du planeta mailan.
Sistema neoliberalak herrien arteko diskriminazioa ahalbidetzen du, lehengaien kontsumoak desberdintasun gehiago sorraraziz eta beste herri batzuetan pobrezia eta gosea dakarten manufakturatutako produktuen kontsumoa bultzatuz. Planetako baliabideak agortzen ari dira, eta ingurumenarekin orekatuagoa den kontsumo-gizarte baterantz jo behar dugu. Gaur egun, mundu-mailako aldaketa-korronte bat dago, paradigma horretan aldaketa bat bultzatzen duena, eta “beherakada” deitzen zaio. Pentsamendu sozial, ekonomiko eta politiko horrek pertsonen, animalien eta naturaren arteko harreman orekatuagoa lortu nahi du, aurreko sistemak dakarren ekoizpena eta kontsumoa murriztearen funtsezko ideiarekin.
Joan den irailaren 20an Arakadiak ondoko kafe-solasaldia ospatu zuen “Antropologia Osasun Mental Kolektiborako. Tresnak existentzia osasungarri bat lortze aldera”. Bertan, honako gai hauei buruzko galderak egin ziren: zer den osasun mental kolektiboa, zer egoerak eragiten duten osasun mentalean, zer egin dezakegun kolektiboki osasun hori hobetzeko eta zer ekarpen egin dezakeen Antropologiak gai horretan.
ESTEKA honetan, saioan landutako testua aurkituko duzu. Testu horrek planteatutako galderei erantzun batzuk ematen lagun diezaguke.
Arakadiak ondoko kafe-solasaldia antolatu du irailaren 20rako.
“Gaixotasuna”-ren aurrean “osasuna” erakusten digun dualismoaren ildotik pentsatzen jarraitzea akats handia dela onartzen badugu ere, ezin dugu alde batera utzi osasunaren arloko funtsezko dimentsio bat ondoeza dela, eta antropologiatik horren berri emateak ondoezaren giza izaera, izaera soziala eta subjektiboa argitzera garamatza. Osasun mentala delakoaren eremuari dagokionez, antropologiak ahalbidetzen digu pertsonek beren hutsunezko, atsekabezko edo etsipenezko esperientzietatik garatzen duten ezagutzara hurbiltzea, eta, horrela, sufrimenduaren gizarte-ehuna esploratzea eta berreraikitzea.
Determinazio soziala barne hartzen duenehun edo sare horri emandako arretak ekarri digu, besteak beste, topaketa emankor bat antropologiaren eta osasun kolektiboaren kategoriak adierazitako errealitate konplexuaren artean, batez ere aipatu kontzeptuak Latinoamerikan izandako garapenetatik abiatzen bagara. Baina lotura hori aurkezteaz gain, gonbidatu nahi dugu osasunaren antropologiak eta begirada etnografikoak eraldaketa sozialak eta, azken batean, osasun mental kolektibo posible baterako baldintzak sustatzeko dituzten ahalmenei buruz hausnartzera. Egia esan, apustua egiten dugu akademiaren barruan eta kanpoanhain eztabaidatua den borondate eraldatzailearen alde, horrek osasunaren antropologiari tresnak eta haziak emango baitizkio orain patologizatuta dauden gizarteetan existentzia osasungarria lortze aldera.
Gizarte Aldaketarako Zinemaldiaren bosgarren edizioa ekainaren 13tik 17ra egingo da Iruñeko Civivox Kondestable aretoan. Mikel Belascoainen proiektua da, Patrick Hazard antropologo eta Londresko Zinema Dokumentalaren Jaialdiko zuzendariarekin elkarlanean. Aurten jaialdiak “Tribuak eta Erritualak” izango ditu hizpide, eta programak 24 film proiektatuko ditu, eta gai horren inguruko sei proiektu artistiko erakutsiko ditu..
Jaialdia ekainaren 13an estreinatuko da, 19:00etan, Beatriz Bermudez Rothe antropologo eta errealizadoreak zuzendutako “Yaponi, el nido de la Lengua” filmarekin. 20 urte baino gehiagoko ikerketa lana Venezuelako amazoniako wanai/mapoyo herri indigenari bu
Gainera, Iruñeko Zinema Eskolako ikasleek Egipton egindakoak “Cairo in Motion” erakutsiko dira eta Anna Holmes eta Iosu Zapata artista nafarren lanak aurkeztuko dira.
Arakadiak “WAPIKONI MOBILE, UNA EXPERIENCIA INDÍGENA DE CREACIÓN CINEMATOGRÁFICA” jardunaldian parte hartuko du, ekainaren 14an, asteazkenarekin, Beatriz Bermúdez Rothe, 1978tik erakunde indigenekin lan egin duen antropologo eta errealizadore venezuelarraren parte-hartzearekin. Aukera honetan, Wapikoniko arduradunetako batek parte hartuko du, Arakadiako Txuri Ollok moderatutako mahai-inguru batean.
Zinemaldiari buruzko informazio guztia FILMMAKING FOR SOCIAL CHANGE webgunean dago eskuragarri. Saio guztiak 19:00etan hasiko dira eta doakoak izango dira BIDEO honetan programazioaren laburpena eskaintzen da
Maiatzaren 23an, Arakadiak mamu beldurgarrienari, heriotzari, aurre egiteko erronka bota zion solasaldira hurbildu zen jendeari. Eutanasiak, norberaren bizitzaren bukaera planifikatzeko modu gisa, galdera handiak eragiten ditu etengabe. Manuel Eciolaza Nafarroako “Duintasunez Hiltzeko Eskubidea” Elkarteko lehendakaria izan zen gurekin. Eguneko protagonista nagusia eutanasia izan bazen ere, antropologiak bidea ireki zuen gaixotasun- eta heriotza-prozesuen inguruko jardueretan izandako aldaketak azaltzeko.
Espainiako Estatuaren lege-esparruaren barnean aitortutako eta legitimatutako eutanasia aurrerapen sozial handia iruditu zitzaigun bertaratu ginenoi. Organismo bizidun gisa, gizaki gisa, ez dugu geure burua lantzeko eta bizi-proiektu bat garatzeko ardura bakarrik (geure izateari zentzua ematen dioten jarduerak, ontologiak, ugalketa). Gure erantzukizuna da traumatikoa edo mingarria ez den proiektu bat bermatzea, ez bakarrik guretzat gizaki gisa, baizik eta inguruan ditugun persona maiteei gaixotasun prozesu hori errazteko.
Aplikazioan zenbait zalantza antzeman ziren, LOREa inklusiboa delako. Osasun mentaletik zerbitzu hori behar izan zezaketen pertsonekiko, halako sendotasun falta sentitu zen. Osasun fisikoari dagokionez, badira hura baloratzeko parametroak, baina zaila dirudi era berean egitea sufrimendu mentalari buruz. Bizitzeaz nekatuta eta hiltzeko gogoz dauden adineko pertsonen egoerak planteatu ziren. Suitzako legeez eta lagundutako suizidioaz hitz egin zen, baina argi gelditu zen hori ez dela eutanasia.
Bizi testamentua aurrerapen bat da idatziz uztean zer osasun neurri aplika dakizkigukeen gaixotasun-testuinguru desberdinetan, sinatzailea, paziente gisa, kontziente ez dagoenean edo bere kabuz erabakitzeko moduko gaitasun mental egonkorrak dituenean. Baina zalantza sortzen digu ea balizko medikalizazio guztiak erregistratuta egondaitezkeen gaixotasun testuinguru mugagabe batean. Bestalde, pazienteak bizi-testamentuan idazten du zer nahi duen eta zer ez, hamaika gaixotasunek har ditzaketen egoera zail guztietan. Hau da, eutanasiak prebentzio neurriak jasotzen ditu praktika posibleak saihesteko, hala nola giltzadura terapeutikoa, edo familiak erabakitzea zer bitarteko farmakologiko eta teknologiko erabiliko diren pazientearen bizitza ziurtatzeko, nahiz eta gaixoak uko egin kontziente dagoela.
Solasaldian parte hartu zuten bi eztabaida taldeetan, persona bakoitzak eutanasiaz eta bizi testamentua sinatzerakoan izandako esperientziez pentsatzen eta/edo sinesten zuena azaldu zuten. Pauso erraza dela ikusten dugu, vaina informazio nahikoa falta da horretarako.
Pertsona bakoitzak heriotzaren prozesuari heltzeko orduan dituen sinesmenen eta kulturaren garrantzia eztabaidatu zen. Prozesu hori bideratzeko modu asko daude, eta guztiak errespetatu behar dira. Bakoitzak ezagutzen dituen kasuak eta nola tratatu diren kontatu zuten bertaratutakoek.
Garrantzitsua da heriotzaz, haren prozesuaz, doluaz eta abarrez normaltasunez hitz egitea. Lehenago edo beranduago aurkeztuko den prozesu batean heriotza naturaltasunez onartu ahal izateko berebiziko garrantzia duenean, gure gizartean heriotza ezkutatzen dela ikusten dugu.
Medikuaren eta pazientearen arteko harremanaz aritu ginen. Eutanasia prebentziozko borondatea da. Ildo horretan, medikuaren eta pazientearen arteko harremana eraldatu egiten da, ez da hain hierarkizatua eta horizontalagoa da. Osasunari, medikalizazioei eta gaixotasunei buruzko ezagutza hedatuagoa eta normalizatuagoa dago gizartearen artean. Hori dela eta, persona batek hausnartu egiten du, saihestezina den zerbait planifikatzen saiatzen da, heriotza, ondasun higiezinen banaketa eta herentzia planifikatzen dituen bezala, eta gai da elkarrizketa jarraitua ezartzeko, medikuaren eta pazientearen artean, eta ez alde bakarrekoa pazientearengan eragina duten erabakietan. Alde horretatik, kode deontologikoak, hipokratikoak, diziplina medikoak berak eta gaixotasunean osasuna zaintzearekin zerikusia dutenek berrikuspena eskatuko lukete, Espainiako Konstituzioak bezala, Estatuko gauzarik garrantzitsuena, medikua bezala, gizabanako herritar ororen bizitza babesten saiatzea baita.
Errefuxiatuak, mugak, Lesbos. Zer irudi agertzen da hitz horiek entzutean? Zein diskurtso entzuten da gure buruetan? Errealitate hori gure eskuetara iristen den bakanetan, normalean historia urratzaile gisa egiten du, itxaropenari leku gutxi uzten dioten irudietan bilduta. Baina nor da istorio horien subjektua? Zeintzuk dira argazkietan agertzen direnak?
Miryam Ayerra Ancín, Paréa Lesvos Zentro Komunitarioko langileak, narratiba aldaketa bat proposatzen digu, biktima izatetik haratago ikusten duen eta pertsona bat definitzen eta duintzen duena erdigunean jartzen duen ikuspegi bat.
Hitzaldia datorren asteartean izango da, ekainak 6, 19:00etan Iruñeko Gaztediaren Etxean (Zangoza kalea, 30).
Datorren asteartean, maiatzaren 23an, Arakadia antropologia elkarteak kafe solasaldi batera gonbidatzen zaitu Iruñeko Plazara! zentroan. Proposatzen dugun gaia heriotza duina izateko eskubidea eta Espainiako Estatuan eutanasia legeztatzearekin duen lotura da. Manuel Eciolaza, Duintasunez Hiltzeko Eskubidearen elkarteko lehendakaria etorriko da gure hizketaldira. Eutanasiaren legalizazioarekin eman diren gertaera garrantzitsuenen errepasoa egingo du, Arakadiatik ere, heriotzaren definizioak gizarte eta kultura mailan izaten dituen aldaketei buruzko ikuspegi antropologikoa eskainiko da.
Iruñeko Erresumako Museo Etnografikoak, Arakadiarekin elkarlanean, ate irekien jardunaldia egin zuen joan den larunbatean, apirilaren 15ean. Bertan, adin guztietako hamarnaka lagunek parte hartu zuten, eta musikaz, ipuinez eta herri-jokoez gozatu ahal izan zuten.
GORLLEWINWYNT musika taldeak kontzertua eskaini zuen galestar eta irlandar musika eta galesez eta euskaraz errezitatutako ipuinak uztartuz, ilustrazio ederrez lagunduta. Kultura desberdinen arteko jakintza-truke horrekin batera, hamaiketakoa eta herri jolasak egin ziren, parte-hartze handiarekin.
Unibertsitateko Hedapen Ikastaroa Ikusizko Antropologiari buruz, Arakadiak eta UHUN-Iruñak antolatua
Gizarte batean eta garai batean, non ikus-entzunezkoa, eta bereziki ikusizkoa – grafikoa, digitala, finkoa edo mugimenduan, mutua edo soinuduna –, ia nonahikoa den gizaki gehienen bizitzan, mota eta tamaina guztietako pantailei esker, geure buruari galdetzen diogu zer esaten duen horretaz antropologiak. Nola joan dira zinemaren bidez kategoria jakin batzuk birdefinitzen eta diziplina antropologikoaren inguruko azterketa-eremu berriak irekitzen, eta nola hel diezaiekegu horiei?
Iruñean Filmmaking for Social Change zinema jaialdia ospatzen da, eta zinemak aldaketa sozialarekin duen harremanean jartzen du arreta, urtero ikus-entzunezko sorkuntzari buruz hausnartzea ahalbidetzen duten gaiak edo hitzak hautatuz, fenomeno sozial eta aldaketa-eragile gisa, eta ez entretenimenduaren industriaren zati gisa bakarrik. Arakadia osatzen dugunok ekimen honekin bat egitera bultzatu gintuen, hurbiltzeko eta bere hausnarketa proposamenean sakontzeko modu gisa.
Aurten TRIBUAK ETA ERRITUALAK gaia aukeratu dute, eta ezer ezin da antropologikoagoa izan bi hitzek adierazten duten eremua baino. Horregatik proposatu genion UHUNi, elkarrekin garatzea adostu ditugun jardueren esparruan, gai horiei buruz gehiago zabaltzeko aukera emango zigun ikastaro bat egitea.
Horrela sortu zen apirilaren 24tik 28ra UHUNen, Iruñeko egoitzan egingo den Ikusizko Antropologiari buruzko unibertsitate hedapen ikastaroa. Ikastaroa online ere izango da.
Ikastaroaren helburua, beraz, antropologiaren eta ikus-entzunezko euskarrien artean izan diren harreman zaharrei eta berriei buruz hausnartzea da, baita sailkapen-termino batzuek – TRIBUAK, HERRI INDIGENAK- harreman horietan izan duten bitartekotzari buruz ere.
Gaiak eta hizlariak honako hauek dira:
Bestetasuna eta kamerak, ikusizko antropologiaren hasieratik eten digitalaren arora arte, Beatriz Bermudez Rotheren eskutik Apirilak 24, astelehena. 17:00-19:00
Film, bideo eta argazki finkoez lagunduta, Ikusizko Antropologiaren sorrerari eta garapenari buruzko ikuspegi zabala erakutsiko da: mugarri, joera eta egile garrantzitsuenetako batzuk, “bestearen” ikuspegiari eta gaur egungo “beste horien” ikuspegiari erreferentzia eginez.
Beatriz antropologoa da (Venezuelako Unibertsitate Zentrala), Komunikazio eta Hezkuntzako irakaslea, zinema eta bideo errealizadorea. Arakadiako eta CLACPIko (Herri Indigenen Zinema, Bideo eta Komunikazioko Latinoamerikako Koordinakundea) kidea. Irakasle gonbidatua izan da UCVn eta Zuliako Unibertsitateko Kulturarteko Hezkuntza Elebidunean. Ikastaroak, jaialdiak eta zinema eta bideo erakusketak koordinatu ditu komunitate indigenetan 80ko hamarkadatik aurrera.
Erritualak eta dokumentalak, Patrick Hazarden eskutik Apirilak 25, asteartea. 16:30-18:30
Antropologiaren eta zinema dokumentalaren arteko harremana aztertuz, erritualaren ikuspegi orokorra eskainiko da, baita film laburretan agertzen diren erritu-praktiken hainbat modu ere.
Patrick antropologoa da (University College London), Londresko Zinema Dokumentalaren Nazioarteko Jaialdiaren sortzailea eta zuzendaria (http://www.lidf.co.uk/), baita Filmmaking for Social Change jaialdiaren zuzendarikidea ere (Iruñea). https://filmmakingforsocialchange.org
Zertaz ari gara Afrikako memoriarik gabeko herrialde batean Afrikaz ari garenean? eta Afrikako zinemaz: pantaila handiak edo ghetto txikiak, Eva de Andrés Castroren eskutik Apirilak 26, asteazkena. 17:00-19:00
Afrika berrogeita hamalau herrialdetan banatutako kontinentea da, Europako kolonizazioaren ondorioz dama-joko kordelez marraztuak, eta mila eta berrehun milioi pertsona bizi dira. Horien gainean «afrikarra» etiketa arrabol homologatzaile bat bezala pasatzen da. Identitate kolektibo bat definitu baino gehiago, Afrikari eta Afrikakoari buruzko diskurtsoak «alteritatea» definitu du. Baina nola islatzen da «mendebaldearen» bakarrizketa hori zineman?
Eva Antropologian doktorea da (UHUN, Geografia eta Historian lizentziatua Sevillako Unibertsitatean). UHUNeko Gizarte eta Kultura Antropologia Saileko irakasle elkartua.
Artearen eta antropologiaren arteko topaketak: mendebaldeko begirada bat, Asier Azkarragaren eskutik Apirilak 27, osteguna. 17:00-18:00
Ikuspegi holistiko eta zalantzan jartzaile batetik, artearen «mendebaldetik» egiten diren kategoriak eta kontzeptualizazioak landuko dira, hainbat kultura-adierazpen museoetarako, galerietarako eta arte-bildumagileetarako objektu eta salgai bihurtzeraino.
Asier antropologoa da (UHUN, Gizarte Antropologiako irakaslea).
Ikus-entzunezko antropologia eta museoak: esperimentaziora irekitako esparrua, Sara Sama-Acedoren eskutik Apirilak 27, osteguna. 18:00-19:00
Antropologiaren eta museoen arteko harremana ez da bide erraza izan, baina bai topaketa eta eztabaida gogoangarriz betea, non ikus-entzunezko antropologiak esperimentazioan eta hausnarketan lagundu duen. Atal honetan azken hamarkadetan harreman horren ezaugarri izan diren tentsioak eta erronkak aztertuko dira, ezagutza antropologikoaren ekoizpenari zein hedapenari dagozkionak.
Sara Gizarte eta Kultura Antropologian lizentziatua eta doktorea da (Madrilgo Unibertsitate Konplutentsea). Antropologiako irakasle kontratatua UNEDen, non, besteak beste, Ikus-entzunezko Antropologiako hainbat ikastaro ematen dituen. https://www.researchgate.net/profile/Sara_Sama
Hirugarren begirada, Pablo Mora Calderónen eskutik Apirilak 28, ostirala. 17:00-19:00
Sey arimaku edo beste iluntasuna, 2011 (ordu 1) Film honetan, Pablo Mora C.-k eta Amado Villafanak, Sierra Nevadako (Kolonbia) buruzagi eta errealizadore arhuakoak, errealizadore gisa izandako esperientziak partekatuko dituzte eta herri indigenei buruzko dokumentalen ekoizpenean antropologoak izan duen papera aztertuko dute.
Itxiera zinema-foroarekin Proiekzioaren ondoren, Pablo Morak Ikusizko Antropologiaren diziplinazko estatutuari buruzko hausnarketa analitiko bat partekatuko du, azken hogei urteetan Santa Martako Sierra Nevadako kogui, wiwa eta arhuaco herrien artean izandako esperientzia profesionalean oinarritua. Egileak hainbat gai jorratuko ditu, hala nola antropologoak bideo indigenaren agerpenaren testuinguruan duen papera eta haren agenda deskolonizatzaileak eta ikus-entzunezko subiranotasuna.
Pablo antropologoa da, Antropologia irakaslea (Andeetako Unibertsitatea) eta zinema errealizazioan. Javeriana Unibertsitateko eta Kolonbiako beste unibertsitate batzuetako dokumentu-errealizazioko eta ikusizko antropologiako irakaslea. DAUPARÁ (www.daupara.org) Kolonbiako Zinema eta Bideo Indigenaren Erakusketaren bultzatzailea eta Bogotako Zinema Dokumentalaren Jaialdiaren zuzendaria izan da.
Iruñeko Erresumako Museo Etnografikoak (Arteta), Arakadia Antropologia Elkartearekin lankidetzan jardunaldi ireki eta parte-hartzailea antolatu du apirilaren 15erako.
Aurtengo jardunaldiak JAKINTZAK ETA JOKOAK du goiburua, eta egun horretan gurekin lan egitera animatzen diren pertsona eta kolektiboen partaidetzari irekitzen dio museoa, ongizatea sustatzeko eta ezagutza komunitatearekin partekatzeko.
Hasteko, 11:30etan ongietorria eta GORLLEWINWYNT (Mendebaldeko Haizea) taldearen kontzertua gero hamaiketakoa izango dugu. Ondoren, jolas-arratsalde bat antolatu dugu herri-jolasekin.
